Den beste jolefolkemusikken

Hekla Stålstrenga: Velkommen inn

Dette er plata for oss som ofte skulle ynskt at me var nordlendingar. Plata startar med «Nordnorsk julesalme» – ja, kva anna skulle ein ha starta med? – og ein har med tekstar av visekongane frå det høge nord Ola Bremnes og Halvdan Sivertsen. Plata har mange nye jolesongar for oss, men ho har òg gode klassikarar som «Det lyser i stille grender» og «Stille som sne», denne gong med melodi av bandet sin trubadur, Tore Bruvoll.

«Velkommen inn» er tittelsporet på plata, her er det mykje nordnorsk godheitstyranni, og takk for det! Låten kan tolkast på mange måtar og er vart formidla. Er det Maria (ja, ho som fødde Guds einborne son) som er velkomen inn, eller flyktningar i notida? Eller dei som ikkje har nokon å feira jolehøgtida med? Ein ting er i alle fall sikkert: Om me dukkar opp på døra til bandmedlemene i Tromsø, forventar me at dei slepper oss inn.

Hekla er på mange måtar meir dempa på denne plata enn kva me kjenner dei som. Vokalist Anne Nymo Trulsen fører oss varleg inn i jolestemning, som i «Josefs julesalme» og «Fra fjord til fjære». Men ingen regel utan unntak. På plata finn ein òg instrumentallåtar i klassisk stil à la Ragnhild Furebotten og Tore Bruvoll. Reinlendaren «Et juleeventyr» er fengande og dansbar, og på eit tidspunkt i denne låten starta Gudrun å knipsa. Det er gjerne eit godt teikn. Me knipsar oss i alle fall inn i jola med Hekla sitt nordnorske stemningsbilete, medan me lengtar etter nordljos og reinsdyr.

Aasmund Nordstoga & Gunnhild Sundli: Sæle jolekveld

Gunnhild Sundli kan på mange måtar vera folkemusikken sitt svar på Jesus, sidan ho nyleg gjenoppstod med bandet Gåte. Det er uvisst om eks-programvert og kvedar Aasmund har vorte send frå dei høgare makter. I alle fall er dette på mange måtar ei tradisjonell folkemusikkplate i form og innhald, med klang av folkemusikk. Særleg Daniel Sandén-Warg bidreg til den folkemusikalske reisa med alle sine svorske folkemusikkinstrument.

Ein ting er sikkert, fint og fagert dei syng, som dei sjølve syng i «Glade jol». Samsongen kling godt, og for oss som er kjende med Gunnhild gjennom Gåte, er det ei anna Gunnhild me møter her. På éin låt får me eit kort gjensyn med Gåte-tonaliteten i stemma hennar: I «Mitt hjerte alltid vanker» leikar Gunnhild med ulike melodiar, mellom anna ein melodi etter Berit Opheim.

På mange av låtane på plata får me mellomspel med tradisjonelle tilsnitt; me synest dette er friske bidrag til låtane. Melodien til «Eit barn er født i Betlehem» er allereie ein norsk folketone, men me takkar ikkje nei til mellomspel i gangartakt for det. Det kan aldri verta for mykje av det gode. «Fransk jolevise» er eit eksotisk bidrag med frekt tempo, som gjev oss litt kjensla av å vera i ein fransk ballsal for nokre hundre år sidan. Melodien er todelt, vals og gangartakt, og framstår høveleg til ein formasjonsdans av eit eller anna slag.

Plata vert avslutta med ein sæl «Folkefrelsar til oss kom». Det slår oss at Folkefrelsar gjerne er eit anna uttrykk for Folkemusikkfrelsar. Så, folkemusikkfrelsar til oss kom. Avslutningsvis syng dei «lov og takk til evig tid». Men hei sann, sidan me er sponsa av Folkemusikkpolitiet, går me heller for lov og takt til evig tid. Uansett, om du er gamalfrelst eller nyfrelst folkemusikar, så skuffar ikkje denne plata, det lovar me deg.

Julestemmer: Tenne ti ljøsi

Tenne ti ljøsi er ei jovial folkemusikkplate der ein sameiner krefter frå Hedmark, Oppland og Hordaland. Kanskje er dette folkemusikken sitt svar på Dei sameinte nasjonane? Det er ikkje kvar dag at tradisjonsutøvarar frå ulike område klarar å syngja saman utan å skapa konflikt. Plata er både fest og litt nachspiel, med innhald i hovudsak henta frå Innlandet, medan ein har i alle fall éin låt frå vakre Vestland.

«Tenne ti ljøsi» er ein fin låt som ein finn mange stader i landet, den handlar om rumper som sleng, dansande kalvar, preikande prestar og klokkaren som syng. Alf Prøysen sin «Julbokk-gløtt» får oss til å mimra om den gongen me gjekk jolebukk til naboen og song utruleg falskt. Flaks at me var utkledde slik at naboen forhåpentlegvis ikkje forstod kven me var. Men heldigvis syng Julestemmer litt betre enn syskena Folkedal, så denne låten meistrar dei godt.

På ein annan Prøysen-klassikar, «Du og jeg og dompapen», reiser Halldis seg opp og dansar litt vals. Låten har eit schwungande arrangement og er høgdepunktet for oss på plata. «Juleregle» er eit potpurri av ulike melodiar og Prøysen-tekst, kom og ta i ring. Det er vel ingen andre høgtider som har så mange dansar i ring som jola, konstaterer me. Også «Haugebonden» er oppteken av dans. Taktmessig møter me på ein del runnom på plata, mellom anna i «Juletida den er fin», nyskriven av runnomdronninga Margrethe Nordmoen, og omskrivne «Kjære Olamann i jula».

«Morten ga meg trettande kvelden i jula» er ein av desse telje-songane som me ikkje alltid forstår teksten på, men han har i alle fall rumpefokus, nett som tittelsporet. Me er for eit folkeleg fokus på rumper. Til dømes møter me her tretten bukkar som alle er bretta på rumpa, og åtte gangarar som alle flettar rumpe med gullsalar på. «Et lite barn så lystelig» vart på ein måte nachspielet på plata ved fyrste gongs gjennomhøyring. Men om du vil dra deg opp frå sofaen, kan du ta ein polka med støyt til «Trea dag jul».

Øyonn Groven Myhren og Lars Henrik Johansen: Paa Jorden Fred og Glæde

For dei av oss som er litt gamalmodige og gjerne skulle levd ein tre hundre år tilbake i tid, er det ikkje vanskeleg å leva seg inn i innleiinga i heftet til CD-en. «La oss tenke oss tilbake til 1700-tallets Norge. Vi er på Østre Toten, i grenda av storgårder som ligger rundt den hvitkalkede middelalderkirka på Balkehøgda. Vi er budne til julegilde på gården Rognstad, og vi har rigga oss til med cembalo, viola, cister og hakkebrett.»

Vidare fortel innleiinga at bonden på garden, Ole Henrichsen Rognstad, som også er orgelspelar, låner oss den handskrivne koralboka som vanlegvis vert brukt i kyrkja. Me får jammen lyst til å vera til stades der, me òg, hakkande på eit hakkebrett medan me syng av hjartans lyst i skinet av eit stearinljos.

Av dei ti songane på CD-en kjenner me automatisk igjen tre av songane. «Maria hun er en jomfru reen», «Et barn er født i Betlehem» og «Mitt Hierte Alltid vanker» har vore jolehits så lenge me har levd, og det er interessant å høyra korleis melodiane høyrdest ut i denne 1700-talsversjonen. Øyonn Groven Myhren syng oss sikkert gjennom dei ikkje altfor enkle tekstane, me støttar oss til det fyldige tekstheftet når det gamaldanske sproget blir for vanskeligt for oss at følge med paa.

Øyonn og Lars Henrik har med seg Anne Hytta og Benjamin Rygh på viola d’amore og cister, og under dei to reine instrumentallåtane «Alle Ting er Underfulde» og «Lovet Være du Jesu Christ» får me assosiasjonar til Askepott og drøymer oss vekk. Me føreslår at desse musikarane vert spurde om musikkbidrag dersom Reisen til julestjernen nokon gong skal spelast inn att. Så får me håpa at det ein gong vert slik som tittelsporet seier, Paa Jorden Fred og Glæde for alle menneske på denne vakre jord.

Det norske solistkor: Rós. Songs of Christmas

Rós er nordisk og tyder Rose. Det norske solistkor, skipa i 1950, er rekna som eit av dei beste kammerkora i Skandinavia. Det seier seg nesten sjølv at det ikkje er så mange feilskjer å høyra på denne plata; her får ein eit høgt kunstnarisk nivå, velklingande arrangement og trygg intonasjon. Då denne CD-en kom ut, vart han kåra til den beste joleplata dette året av NRK P2s Kulturnytt. Songutvalet varierer frå tusen år gamle songar av Hildegard von Bingen (1098–1179) til nyaste song på plata, «Jul, jul, strålande jul», skriven i 1921. I det fyldige tekstheftet til plata kan ein lesa at mange av folketonane på plata truleg har eksistert i munnleg form like lenge som songane til von Bingen. Det er jo ganske kult å tenkja på.

Berit Opheim og Gjermund Larsen forsvarar folkemusikken si ære på plata, og det gjer dei til gagns. Når dei også har teke med seg nokon av våre favorittsongar, vart det fort høgtid i tvillingstova. Versjonen av «No koma Guds englar» er noko av det nydelegaste me har høyrt. Denne versjonen av folketonen kjem frå Vest-Agder og er skånsamt arrangert av Jo Asgeir Lie og Grete Pedersen.

Me finn også eit nydeleg arrangement av «Eit barn er født i Betlehem», arrangert av Trispann og Ørjan Matre. Av andre godbitar kan me nemna «I denne søte juletid», Den fagraste rosa», «Mitt hjerte alltid vanker» og «Et lite barn så lystelig», i meir eller mindre ukjend tonedrakt. For ein rikdom det finst i folketonane våre. Etter å høyrt på denne rosa av ein CD er det berre ein ting å seia: Likar du både kor og jol, er dette CD-en for deg. Vel bekomme!

Fra de mollstemte skoger: Sny

Hege Nylund, Tove Hagen og Annar By er tre songarar som utfyller kvarandre på ein finfin måte. Med seg har dei strengeinstrument av ulikt slag, men gitaren og fela er gjerne dei mest dominerande. Spesialiteten deira er å tonesetja dikt av forfattarar frå Hedmark, med inspirasjon ifrå svensk/norsk visetradisjon og mollstemt tradisjonsmusikk frå Hedmark. Denne vinterplata er forfriskande tom for joleflosklar; det kan sjølvsagt vera på grunn av at det er meir vinterplate enn joleplate.

Den jordnære, nedpå trubadurstemninga fangar oss, og det joviale svingar oss inn i vinternatta. Me som skriv dette, arbeider til dagleg som lokførarar. Med ujamne mellomrom får me tekniske problem med toga som me køyrer. Då ringjer me for brukarstøtte sentralt i NSB, og er me ekstra heldige, så er det ein jovial hedmarking som tek telefonen. Då roar hjarta seg ned, for joviale hedmarkingar veit alltid råd. Slik er det å høyra på denne plata, ho roar ned og veit råd.

Plata heiter Sny, og det med rette. Snø er tema på fyrste songane ut, «Stjernesnø» og «Snø no i kveld». Refrenget på «Nocturne» har allsongeffekt, og heile songen har god klappe-effekt i mottakt. Ja, me sit faktisk her og klappar. Temaet handlar om at det er godt å gå på skarasnø om kvelden, på skarasnø i mars kan du gå langt. Det er då ein skjønar at det faktisk er i Hedmark, dette her, for skaresnø i mars, hallo i luka. Det har ikkje me frå andre stader i landet opplevd på nokre tiår. Men greitt nok, går det an å danse polka på denne skaresnøen? Då vert me i alle fall imponerte. Denne låten kan ein nemleg danse polka til, det svingar godt.

Her kjem han. Jolesongen «Jolekveld». No er me nede på golvet, og Hege Nylund startar songen med milde ord, før Tove etter kvart henger seg på. Og vent, der kjem Annar sigande. No er det trestemt song, gitar og fele, og noko plingplong frå harpa. Dei er glade og sæle, det ringer i hjarta deira, det tonar i sjela. Fred og trøyst. Eine tvillingen sat brått og vogga litt for seg sjølv framfor omnen.

To av visene omhandlar kvardagsromantikken, «Det lufter lørda’n» og «Kva var ei vinternatt utan deg». «Marja frå Nasaret» er ei sår og folkeleg formidling av jole-evangeliet. Midt oppi styret med å føda Guds einborne son er ho Marja berre eit menneske. Til og med i denne teksten om Betlehem klarar forfattaren å lura inn snø i teksten. I «Naturleg forklaring» får me ei skildring av kvifor østerdølane ikkje står i kyrkjekø – det vert aldri feil å dansa i kyrkjekøen, er vår ekspertkommentar.

Iver Kleive og Knut Reiersrud: Natt i desember

Det finst fleire måtar å førebu seg til jol, avhengig av kor mykje pengar ein har på konto. Dersom du ikkje har vore så heldig med arven eller finansane, og du har lyst på ein eigen orgelkonsert i stova di, så føreslår me at du set deg ned for å lytta på cd-en Natt i desember med Iver Kleive på orgel og Knut Reiersrud på gitar og oud. Den eine tvillingen var utvekslingsstudent i Tyrkia og kjenner att den arabiske lyden av strengeinstrumentet oud.

For oss var det faktisk litt vanskeleg å skriva denne meldinga. Når me høyrer på musikken, er nemleg alt me har lyst til, å leggja oss ned på golvet og sova. Plata er også førebyggjande i trafikken. Me høyrde på han då me køyrde frå Folkedal til Evanger, og fleire gonger ferska den eldste tvillingen den yngste i å brått køyra i 50 km/t. «Denne plata er umogleg å køyra fort til», var unnskyldninga ho kom med.

Opningssporet «Å kom, å kom, Immanuel», ein av dei songane me fekk mest lyst å sova til, har eit orientalsk preg. På neste spor ut, «Jeg synger julekvad», vekslar orgel og oud mellom å spela, dei to ulike instrumenta ertar og utfordrar kvarandre på ein fascinerande måte. Det høyrest etter kvart ut som eit heilt orkester, og når orgelet «vinn» leiken og kjem inn åleine på slutten med melodisporet, er det utruleg vakkert. Pappa Folkedal, som overhøyrde songen frå eit anna rom, braut ut: «No kjenner eg høgtida kjem sigande.»

Nyskrivne «Desember i Praha» er også songen vakker, med klokkespel i starten, orgel i bakgrunnen, oud i framgrunnen og ein vakker, orientalsk melodi som kjem innom i ny og ne. Augo glir nok ein gong att. Hjelp til å vakna får me på neste song, «Ave Maris Stella», der eit ljost orgel glir over i eit stressa, litt frenetisk tempo. Harmonien overtek på dei neste songane, «Å Betlehem, du vesle by» og «Kling no klokka», sistnemnde i ein litt skeiv og vemodig versjon som får mamma til å utbryta: Er dette jolemusikk? Godt er det for mamma å få utvida sitt musikalske perspektiv. Også Reiersrud og Kleive vel å slutta med schlageren «Fager er jordi», eller «Deilig er jorden», som mange kallar han, i ein vakker og neddempa versjon.