Det er ikkje lett å plassera musikaren Nils Økland i nokon bås. Det kjenst som at det er bevisst: Musikk skal ikkje avgrensa, men utvida, han skal oppdaga fjerne horisontar og finna nytt liv på ukjende planetar. Fly over vidder og fjell, danse berrføtt i ei eng og gå fryktlaus på vatnet over dei store hav. Musikken skal vera eit språk me alle kan forstå, utan at me alltid veit kva det er me forstår.
Det er ikkje vanskeleg å forstå at improvisasjon er noko denne prisbelønte kunstnaren skattar høgt, og gjer godt. Eg har opplevd at Nils Økland på øving har stansa innøving av ein ny låt, berre fordi han ikkje vil øydelegge det ekte, spontane uttrykket med å ha spilt det på førehand. Han høyrer at resultatet kjem til å verta bra – og endå betre om han lar alt ligge urørt til det skal framførast.
Det er alltid freistande å hente fram dei store orda når ein skal skildre Nils Økland og musikken hans. Han har openberre kvalifikasjonar som spelemann, og eit stort hjarte og stor respekt for tradisjonane han bringar vidare, og han let gjerne desse ligge i botn når han bryt grenser. Økland er audmjuk, open for innspel og nye tankar frå andre kunstnarar og miljø, og han bidreg gjerne til å hjelpe fram unge utøvarar. Etter mange år som musikar verkar det som han framleis har mykje av den barnlege og nyfikne tilnærminga til musikken, slik at han stadig begeistrar, både seg sjølv og lyttarane sine.
Det er difor ikkje mogeleg å skildra musikken og musikaren Nils Økland utan å høyre han med ulike typar besetningar og i fleire sjangrar. Noko som vart mogeleg under årets Sildajazz i Haugesund i august. Der var Økland valt som årets festivalmusikar, noko som gav han mange arenaer, små og store, å spele på i løpet av veka. Dei to konsertane på festivalens siste kveld var av vidt forskjellig karakter.
Eg kjenner takksemd over at eg fekk bli med inn i deira verd – samstundes som dei trådde inn og rota litt i mi.
I Vår Frelsers kirke i Haugesund ein laurdag ettermiddag stilte Nils Økland framfor eit lydhørt publikum med sitt sterke Nils Økland Band. Her hadde han med seg Sigbjørn Apeland på trøorgel og kyrkjeorgel, Mats Eilertsen på kontrabass, Rolf-Erik Nystrøm på saksofon og Håkon Mørch Stene på perkusjon.
Sjølv spelte Økland hardingfele, fiolin og viola d’amore og var den naturlege frontfiguren, men under den 80 minutt lange konserten tok han aldri ei dominerande rolle. Tvert imot fekk alle rom til å trå fram og stå i front på denne heilt akustiske konserten.
Når konserten startar, går Nils Økland rett på med sin følsame bue og sine sorgtunge tonar på hardingfela. Snart hentar han inn ein og ein av dei andre musikarane, til dei fem er i eit perfekt samspel. Gradvis flytter dei seg inn i retningar og historier, tonar og formspråk eg ikkje har visst om.
Etter ei stund aukar tempoet og intensiteten, stemningane skiftar.
Musikarane har sydd saman fleire låtar til lange verk, og heile tida er dei fem imponerande samspelte. Kanskje er det naturleg, etter det utal konsertar dei har hatt saman. Men sjølv om musikken med tida har vorte innøvd, er det òg spontanitet og innslag av improvisasjon i det dei framfører. Noko som gjer at musikken lever og ånder, og ein kjenner at ingen kan trå feil – alt uventa frå éin musikar vil bli trygt handtert av dei andre.
Nils Økland: festivalartist på Sildajazz
- Hardingfelespelar frå Haugesund, f. 1961
- Festivalmusikar på Sildajazz i heimbyen i 2021. Som festivalmusikar gjorde Økland totalt fem festivalkonsertar som til saman viste spennvidda i den musikalske verksemda hans
- Øklands to konsertar 14. august er utgangspunkt for denne meldinga: Nils Økland Band i Vår Frelsers kirke, og Festivalkro med Nils Økland og venner på Garasjebryggeriet
- Nils Økland Band er Rolf-Erik Nystrøm, Mats Eilertsen, Sigbjørn Apeland og Håkon Mørch Stene og Nils Økland
- På festivalkroa deltok syskena hans Torbjørn og Gjertrud Økland, hardingfelespelarane Tuva Sunniva Samuelsberg Thomassen og Erling Berstad og mange andre
- Nils Økland er plateaktuell med plata Glødetrådar (Hubro/Grappa), som opphavleg var tingingsverk til Vossajazz 2016
Konserten opnar med dei uendeleg vakre tonane i melodien «Blond Blå», frå Nils Øklands album Bris (2004, òg med Apeland, Eilertsen og Mørch Stene). Tonane vekker minner frå ei fjern ungdomstid: Dei minner meg om opninga i Lars-Erik Larssons lyriske suite Förkledd Gud (1940). Så flyktar dei ut i ei anna tid med låten «Flukt» frå deira siste plate Lysning (2017), og det er ei rytmisk glede å få flykta med dei.
I dette nummeret får Rolf-Erik Nystrøm vist sine kvalitetar på saksofonen – eller saksofonane. Ei kort stund speler han på både sopranino- og altsaksofon samstundes. Ellertsen og Mørch Stene ligg i bakgrunnen og driv samspelet framover lett og ledig. Det er som å springa over glatte fjell, rasa nedover stormande fossestryk og til slutt segna utmatta om på ei mjuk, mosegrøn eng.
Nils Økland liker å fortelje, noko som ofte styrkar konsertopplevinga. I Vår Frelsers kirke er han berre nokre få gonger bortom mikrofonen for å fortelje. Då fortel han mellom anna om korleis legendariske Sigbjørn Bernhoft Osa vart ein læremeister for han, ein som inspirerte han til å trø over oppmålte grenser med folkemusikken sin.
Konserten har ikkje eit einaste dødpunkt. Etter ein time, når klokkespelet i kyrkjetårnet markerer at klokka er 18, stansar bassist Mats Eilertsen opp ei lita stund utan eit ord. Men snart har ikkje musikarane ro på seg til å vente, og dei lange melodilinjene frå kyrkjetårnet blir ein liten del av konserten.
Les òg:
Nils Økland Band: Lysning (2017) – meldt av Vegar Vårdal
Nils Økland Band: Kjølvatn (2015) – meldt av Kjetil Bjørgan
Under heile konserten skal det lite til før eg let meg berøra og forføra. Varmen og roen frå musikken og utøvarane er det som gjør størst inntrykk. Ikkje minst er det ein melankoli i melodilinjene til Nils Økland, og i tonane frå Sigbjørn Apeland sitt trøorgel, som rører godt i sjela. Dei veit at det ikkje handlar om å spele flest mogleg tonar i hurtigast mogeleg tempo, men heller om å presentere kvar tone djupt og inderleg. Av og til er det nok med ein einsleg lang tone, som vibrerer lett før den smektande glir inn i øyra.
Samstundes må eg tilstå at eg òg let meg imponere av den tekniske briljansen, og alle måtane musikarane bruker instrumenta på. Mats Eilertsen imponerer med sine soloar, der han vandrar frå det djupaste mørke til dei lysaste flageolett-tonane på kontrabassen, og bruker stemmeskruene aktivt for å skape tonale effektar. Rolf-Erik Nystrøm speler eksotisk solo på sopraninosaksofonen, og bruker altsaksofonen til å få fram fløyteliknande tonar – før han riv av munnstykket og skaper eit eventyr av rytme og lydar. Håkon Mørch Stene, slagverkar med professortittel, bruker mellom anna bue og cymbal for å få fram dei rette lydane og stemningane på vibrafonen.
Sjølv om Nils Økland har gjeve namn til kvintetten, er det eit band med likeverdige medlemmer som står fram i kyrkja. Dei gjev publikum ei musikalsk oppleving vi ikkje gløymer så snart. Nils Økland og bandet får ståande applaus, og når dei kvitterer med ekstranummeret, nydelege «Kjølvatn» frå albumet med same namn (2015), veit eg at eg har vore med på ein av dei finaste konsertane eg kan hugse. Eg kjenner takksemd over at eg fekk bli med inn i deira verd – samstundes som dei trådde inn og rota litt i mi.
Men om folk i kyrkja har funne roen etter konserten i Vår Frelsers kirke, er Økland klar for å overraska igjen. Frå kyrkjekonserten tar han med seg Eilertsen, Nystrøm og Apeland ned til utestaden Garasjebryggeriet, der dei steller til ei forrykande og minnerik avslutning på Sildajazzen. Økland har bedt med seg gode musikarvenner, mellom desse fleire familiemedlemmer, for å ha det moro.
Konserten varer til midnatt, og opnar med at Nils med gitarist og bror Torbjørn Økland speler nydelege «Reiseslått». Denne genialt enkle låten er ein av Øklands finaste melodiar, spelt inn av Torbjørn og Nils allereie i 2000 til albumet Straum. Etter denne rolige opninga aukar adrenalinet gradvis medan gjestene kjem på rekke og rad: Grethe Svensen, Elin Furubotn, Olga Amalie Økland Molteberg, Eilif Moe og mange fleire – og aldri utan Nils Økland.
Mellom anna får vi høyre hovudpersonen heidre Siri Dyvik i hardingfelesamspel med Tuva Sunniva Samuelsberg Thomassen og Erling Berstad (enkemann etter Dyvik, red. merk.). Siri Dyvik, som diverre døydde i vinter, vil bli hugsa for sin store og breie innsats for folkemusikken gjennom mange tiår, som fagperson og som tradisjonsberar – først i Hardanger og sidan i Haugesund og omlandet. Dei tre spelte slåttane «Strømsingen», «Springar frå Bjerkreim» og «Tveitaslåtten» frå Suldal.
Men det er ikkje folkemusikken som får størst plass denne kvelden. Her er rom for alle sjangrar, og utover kvelden stig feststemninga heilt til taket mot slutten nærast lyfter seg eit par meter. Det er då gitarist Eilef Moe og dei andre framfører det som ein gong var Jimi Hendrix sin låt, men som no blir omgjort til ein lokal og svært underhaldande versjon av «Wild Thing». Den elleville framføringa ser ut til å passe Nils Økland godt. Det er ei avslappa stemning på scenen og i salen, og det er tydeleg at Økland stortrivst i alle musikalske konstellasjonar.
Høgdepunktet for underteikna er når syster Gjertrud Økland kjem på scenen i Garasjebryggeriet. Eg byrjar å forstå at Økland-familien har musikalske gen dei fleste berre kan drøyme om. Saman med dei to brørne sine Torbjørn og Nils, og med god hjelp frå Mats Eilertsen og Tore Jamne, skrur Gjertrud Økland opp energinivået og viser eit samspel, ein timing og ei speleglede eg skal hugse lenge.
– Vi spilte begge sigøynermusikk då me studerte i utlandet, men eg måtte legge det bort og finne på noko anna. Ho spelte jo fletta av meg, seier Nils Økland når han introduserer syster si.
Det skal noko til å spele fletta av Nils Økland.