I år er det Vinje sitt år. Fleire kunstnarar har fått tilskot til å laga framsyningar som kastar lys over diktaren som vart fødd i tronge kår for to hundre år sidan. Ei av framsyningane heiter Tvisyn: ei forteljing om ein døl ved ein annan. Ho er laga av Leif Arild Sanden, og Anne Hytta har sett musikk til. Resultatet er eit underhaldande kammerspel. På scenen sit Hytta sjølv med felene sine, saman med bassisten Jo Fougner og perkusjonisten Ulrik Ibsen Thorsrud.
Publikum sit ved runde små bord og nippar til det dei har kjøpt i baren. Når klokka er slagen, læt det mildt, mollstemt og melodisk i fele, klokkespel og bass. Dei stemmer oss til møte med diktaren. Blåmann, Blåmann! No ser eg atter slike fjell og dalar …
Så høyrer vi ei litt bråkete stemme bak i rommet, og fram kjem ein røsleg kar med eit krus øl i handa og mobiltelefonen tett ved øyra. Han driv og akkederer iltert med einkvan om at «det må gå an å bu i Telemark og ha hytte på Grünerløkka!» medan han tar seg opp på scena. Kort tid etterpå avsluttar samtalen med eit snøft: Byråkratar altså, dei eig ikkje tvisyn!
Slik set han tonen for framsyninga, Leif Arild Sanden. Jovial og tøff i trynet skaper han raskt kontakt med publikum. Han lar oss forstå at den han talar med i telefonen, vil ha han til å laga ei framsyning om Aasmund Olavsson Vinje. Gjennom diskusjonen med oppdragsgjevaren kjem det fram noko om kva som er viktig for framsyninga – det skal vera humoristisk, men ikkje heile tida. Ein må le med det eine auga og gråta med det andre, som han sa, tohundreårsjubilanten.
Dette grepet med å la Sanden si oppgåve om å laga ei framsyning om Vinje vera innpakninga kring stoffet om Vinje sjølv, er ein god måte å koma nær publikum på. Sanden spelar seg sjølv, eller i alle fall ein døl av i dag, som ein likandes og sjarmerande kar. Han slenger med leppa om mangt og mykje som rører seg i samfunnet, som publikum kan kjenna seg att i og le av. Han ironiserer over kulturlivet sine moteriktige formuleringar om diskurs, postdramatisk narrativ og bygdekulturell kapital, og fintar til særdrag ved ulike bygdelag, slik dei har slengt spitord om einannan like sidan folk byrja tevla med stev. Og i våre dagar har vi ikkje minst kivinga i Telemark om kvar grensa går for kor du finn ekte vinjemål. Sjølv meiner Kviteseid-karen at det må gjelda fleire enn dei som er så snytheldige at dei bur innafor kommunegrensa til Vinje. I alle fall slår han fast at «det ikkje er døllt å vera døl». Og faktisk, jakka er så laus – og flaska så tett på – at eit slikt ordspel fell i god jord.
Så fylgjer vi Sanden på tur med buss til Sverige og Trondheim. Han må fara i Vinje sine spor for å gjera «research», må vita. Og stadig vekk er det flaskelunsj. Om det er rett å tilleggja Vinje så stor alkoholtørste, veit ikkje eg, jamvel om han visstnok skal ha brent potetsprit då han gjekk på lærarseminaret i Kviteseid. Men som verkemiddel på scena fungerer drikkinga slik ho har gjort sidan Einar Roses tid – som lettkjøpt underhaldning. Og når det vert sørgjeleg med supinga for hovudpersonen, anten han er døl av i dag eller går, breier dei tre musikarane lindrande tonar over han.
Musikken er i det heile fint innbakt i framsyninga. Dei tre er på scena heile tida og fylgjer med på det Dølen held på med, og innimellom kommenterer dei på musisk vis. Anne Hytta sitt spel er kjenslevart og melodiøst, og instrumentariet ho har tatt med seg, gjer innslaga friske og uttrykksfulle. Særleg fungerer den klåre klangen frå klokkespelet til Ulrik Ibsen Thorsrud godt. Det skaper ein drøymande, skjør atmosfære, som blir passeleg forankra i kontrabassen og hans eiga store tromme, grand casa, med mjuk og djup klang.
Tvisyn - ei forteljing om ein døl ved ein annan
- Sceneframsyning på Riksscenen, Oslo 19. oktober 2018
- Samproduksjon mellom Sanden kulturupplivingar, Grenland Friteater, Teater Ibsen og Riksscenen. Opphaveleg ein monolog framført av Leif Arild Sanden åleine
- Manus: Tor Arne Ursin og Leif Arild Sanden
- Regi: Tor Arne Ursin, Grenland Friteater
- Musikk ved Riksscenen: Anne Hytta
- Musikarar ved Riksscenen: Anne Hytta, Jo Skaansar og Ulrik Ibsen Thorsrud
- Kostyme: Unni Bang Andersen, Teater Ibsen
Scenografien og kostyma er svært enkle, slik dei venteleg må vera for ei framsyning som er laga for eit liv på vegen mellom mange små spelestader. Eit lite halvtelt midt på scenen tener til det meste, frå Teater Ibsen til geitefjøs og omkledingsrom når Sanden skal bli til Vinje i bryllaupshabitt. Illusjonen funkar, og det er dessutan imponerande å sjå korleis Sanden greier å veksla så brått og effektivt mellom ulike roller. Han er både dagens døl og kona hans, bussjåføren frå Kurdistan, guiden på Vinjestoga og nokre til – og sjølvsagt Aasmund Olavsson Vinje.
Etter ein time er det slutt. Det har vore underhaldande, men ein kan vel strengt tatt ikkje seia at ein har lært mykje nytt om Vinje – anna enn at han framleis er meir aktuell enn nokon gong. «Noregs fyrste moderne journalist», som han vart kalla, kjend for sitt tvisyn. I våre dagar, når kvar og ein meir og mindre friviljug finn plassen sin i eit ekkokammer der ein kan dyrka fordommane sine i fred for plagsame motførestillingar, treng vi den påminninga.
Og etter ei reise der vi har blitt kasta hit og dit mellom dåtid og nåtid, er det Vinje som får siste ordet i framsyninga. Sanden les eit av dikta som ikkje er så kjent som «Blåmann», men som femner godt det vi nett har vore vitne til. Han les tankefullt og sakte, så orda kan søkka inn, og musikarane breier toneteppet sitt framfor orda med ein nydeleg melodi som Hytta har skapt. «Det er leit, ja tru meg på mitt ord. Eg sto som bikkjebiten, då fyst eg trudde eg var stor, og så fann at eg var liten …».
Jau, dette tvisynet er det verdt å ta med seg.