Riddu Riđđu – som tyder «sterk vind på kysten» – er eit resultat av at lokal ungdom i Kåfjord rundt 1990 ønskte å skapa eit fellesskap der dei kunne hente og vise fram sin sjøsamiske identitet. Den var ikkje veldig synleg uttom husa til folk den gongen, og festivalen er vorte eit eineståande døme på kva kultur og musikk kan bety for revitalisering og synleggjering av utsette og dels marginaliserte grupper.
Den fleirstemte boka er sett saman av sju kapittel med ulike forfattarar og utstyrt med fotnotar, vidare lesing og vedlegg med oversikt over program og personar gjennom åra, pluss alle festivalplakatane. Ikkje berre er det såleis ulike stemmer og ulike synspunkt på festivalen som kjem til syne, all teksten er også konsekvent på tre språk, nordsamisk, norsk og engelsk. Det gjev eit litt rotete grafisk uttrykk på kvar side, men ein blir fort vant til det. Dessutan er boka så rikt illustrert med bilete frå heile historia – både på og utanfor scenen – at lesaropplevinga blir både lett og levande.
Det er såleis ikkje eitt narrativ om historia til Riddu Riđđu me får presentert – men heller ikkje sju forskjellige. Kapitla tek for seg ulike delar av historia, fortald både med innanfråperspektiv og utanfråperspektiv – og litt frå sida. Desse mange stemmene gjer boka spennande – meir spennande, trur eg, enn om nokon hadde prøvd å fortelja den éine historia. Me får førsthandstilgang til det som skjedde, og mellom linene blir konfliktar, prioriteringar og vegval synleggjorde.
Dei to første kapitla, om dei første åra og om etableringa av ei urfolksscene, er skrivne av høvesvis Tor Mikalsen og Henrik Olsen, og det er festivaloppbygging i direkte tapping frå to av dei som var der. Kanskje vel nærsynt og innanfrå for dei fleste av oss, men sjølvsagt artig og interessant for dei som var med – og heilt sikkert attkjenneleg for alle som har vore med og bygd opp ein festival. Attkjenneleg for kulturentreprenørar er sikkert også kapittel fem, der tidlegare festivalsjef Ragnhild Dalheim Eriksen skildrar dei mange skjær i sjøen festivalen møtte etter dei første, yre åra.
Biletkunstnaren Geir Tore Holm sin tekst «Bilder fra Riddu Riđđu» er også ei stemme frå dei første åra av festivalen – og den som tydelegast gjev tilkjenne ei viss usemje om ein del av vegvala, om enn på neddempa vis. Også han heiar på festivalen, men problematiserer nokre av dei mange spenningane som Riddu Riđđu – og veldig mange andre festivalar – står i: fest og kommers vs. kunstnariske ambisjonar, ungdomeleg engasjement og frivilligheit vs. struktur og profesjonell styring, drift og eigarskap til bygg og lokale, tradisjon vs. modernisering, vaksenfest (og fyll) vs. familiearrangement, det heimleg samiske vs. internasjonale urfolk. Men – i tillegg til alt dette har Riddu Riđđu møtt motstand både frå kristenfolk, andre samar og nordmenn, som av ulike (og dels uforståelege) grunnar framleis ser ut til å ha problem med å handtere at den samansette historia vår i nord må gje rom for samansette identitetar og mangfaldige kulturelle uttrykk.
Likevel – trass motstemmer og skjær i sjøen har Riddu Riđđu opparbeidd seg ein heilt særeigen posisjon i nord, mellom anna gjennom samarbeidet med UiT Noregs arktiske universitet og forskingsmiljøa der. UiT har både eit eige ansvar for samisk og kvensk forsking og uttalte ambisjonar om å vera internasjonalt leiande på urfolksforsking generelt. Professor Else Grete Broderstad skildrar korleis dette samarbeidet har vore fruktbart både for Riddu Riđđu og UiT, i artikkelen «Åpenhet mot verden – fra lokal til global».
Susanne Hætta (red.): Riddu Riđđu 30 jagi / år / years
- Orkana forlag, 2021
- 350 sider, innbunden
- Bidrag av Else Grete Broderstad, Ragnhild Dalheim Eriksen, Geir Tore Holm, Tor Mikalsen, Henrik Olsen ofl.
Med eit utanfråblikk – som festivaldeltakar og mangeårig kulturjournalist – skriv Lasse Jangås om korleis Riddu Riđđu har gått frå å vera grillfest til å bli «Norges viktigste festival». Festivalen har ikkje berre betydd enormt for den oppvaknande sjøsamiske identiteten og for samar på heile Nordkalotten. Han meiner den har styrkt og endra samanes sjølvkjensle – frå skam til stoltheit – og bidratt sterkt til allmenn positiv interesse for samisk språk, kultur og identitet. Redaktør Susanne Hætta oppsummerer på same vis i siste kapittelet «Gáivuotna [Kåfjord] i dag»: «Det samiske er ikke kontroversielt eller skambelagt å assosieres med, slik det var noen tiår tilbake.»
Boka om Riddu Riđđu gjev i tekst og bilete ein flott og samansett dokumentasjon av dei første 30 åra for festivalen. Det er mindre tydeleg kva som er den musikalske og kunstnariske ambisjonen med festivalen i dag – men det er tydeleg eit kultur- og identitetsutviklingsprosjekt, der særleg ungdom i Sápmi og nordlege folk er satsingsområde. Og det er vel ambisjon god nok? Det er i alle fall ei tydeleg ramme for ein festival, og det er ein festival ulik nokon annan her til lands. Berre dét rettferdiggjer vidare liv i vår heimlege festivalflora – og pengar på statsbudsjettet.