Forteljingar kan vere sanne, løgnar eller ein stad imellom. Men vi trur på dei. Då eg for første gong tok turen til Fortellerfestivalen, visste eg ikkje kva eg gjekk til, men det vart noko av ei eksistensiell aha-oppleving for meg.
Abbi Patrix og hans førestilling Fake vekte interessa mi for krafta i forteljarkunsten, og synte meg kor sentralt forteljingane står i vår verkelegheitsoppleving. Han gjekk tett opp i publikum og vekte oss opp frå våre innovervende sinn etter pandemi.
Seinare på kvelden trekte vi ned i kjellaren på Riksscenen for forteljarkafé. Vi fekk fleire gode historier, men den svarte boksen av eit rom tynga opplevinga, og forteljingane vart ikkje like levande.
Fortellerfestivalen 2022
- oppretta av Fortellerhuset i Oslo i 2004; mellom 2005 til 2013 arrangert på Det Åpne Teater og Dramatikkens hus
- i dag ei uavhengig stifting, i 2022 med arrangement både på Dramatikkens hus, Riksscenen, Deichman og Det Andre Teatret
- Folkemusikks kritikar tok turen laurdag 2. april, og har meldt framsyningane Fake (scene: rundt omkring på Grünerløkka) og Forteljarkafé Norge: Innlandet (scene: Riksscenen)
Fake: I det eg kjem inn i foajeen på Riksscenen står ei 20–30-tals personar og virrar rundt som romvesen, undrande over denne merkelege planeten dei har hamna på. Dei har alle på seg hovudtelefonar og ei antenne rundt halsen. Ein av dei har ein svær miksar hengande på nakken – er det leiaren, tru?
Men nei, det er ikkje romvesen, og det er ikkje heller slik at Riksscenen plutseleg har tilsett ein haug med produsentar. Dette er publikum på Fortellerfestivalen som gjer seg klar for førestillinga Fake. Ingen av oss veit kva vi har innlate oss på.
«You have no control over your ears!», proklamerer ei kraftfull og nærmast sensuell røyst. Vi kikar oss rundt – høgt der oppe står han og lenar seg mot rekkverket på mesaninen – forteljarlegenda Abbi Patrix. I dag er han Peer Gynt.
Abbi Patrix er fransk, men kan i løpet av førestillinga avsløre at han har røter på Vestlandet og kan litt norsk. Fake er produsert i Frankrike av La Muse en Circuit, eit nasjonalt senter for nyskapande musikk leia av Wilfried Wendling, som også har komponert musikken til denne førestillinga.
Fake er ei stadsspesifikk førestilling der lokale kunstnarar blir invitert inn. I Oslo er Torgrim Mellum Stene og Suzanne Øfjord med som forteljarar. Dei les utdrag frå originalteksten frå Peer Gynt innimellom Patrix’ improviserte interaksjonar med publikum og menneske på gata.
Abbi Patrix går tett inn på ein i publikum og spør på engelsk: «Er det kjærasten din, det der?» Vi i publikum ler, men lett anstrengt og nervøse. Patrix går tett inn på ein annan, så ein til – og så til meg:
– Måtte du signere for å få utdelt dette lytteutstyret?
Abbi peikar på mottakaren og hovudtelefonane eg har hengande rundt halsen.
– Ja, svarar eg.
– Hah! Du berre gav frå deg signaturen?
– Yes, seier eg spakt, med eit smil for å utstråle tryggleik. Han ser snill ut i auga, herr Patrix, men han går svært tett inn på oss.
Subtile folkemusikalske improvisasjonar blandar seg med samples frå Griegs Peer Gynt-suite, digitalt forvridde. Musikken fargelegg scenene og understrekar kjenslene.
Så høyrer publikum eit ekko av mitt «yes». No har han kontroll over øyrene våre. Vi høyrer nyheitsklipp – Trump, Johnson, Biden – krig og klimakrise. Fake news, faktisk.no. Kva er sanning?
Musikarane – to tredelar av Ævestaden, Kenneth Lien på kraviklyre og Levina Storåkern på fele – er også kopla på øyra våre. Deira subtile folkemusikalske improvisasjonar blandar seg med samples frå Griegs Peer Gynt-suite, digitalt forvridde av Wilfried Wendling. Musikken fargelegg scenene, og understrekar kjenslene som Patrix formidlar.
Patrix tek oss med ut og kommenterer menneska og omgjevnadane han møter – i rolla som Peer Gynt. I det vi kjem ut på Schous plass, så er det eit lite, forsiktig kor som står på trappa utanfor biblioteket og syng – «Look! The Choir is already there!» Det er ikkje planlagt, men det verkar slik, og vi i publikum ler.
Vi ler, men framleis litt stivt. Det er fort å tenkje på klisjeen om stive nordmenn og frilynde franskmenn. Her kjem Patrix og riv oss ut av vår sjenanse.
Ei kvinne kjem med ein kopp og tigg pengar. I dette augeblikket blir vi kanskje nervøse. Det er ei forstyrrande kjensle av oss og dei. Men Patrix snakkar med ho – involverer ho på linje med alle andre i bymiljøet. Vi blir kanskje skamfulle av at vi som oftast går forbi utan å interagere, hastande mot bussen, djupt innovervende mot podkasten vi høyrer på.
Når vi går på gata med hovudtelefonar, og høyrer på podkast, lydbok eller musikk, går vi rundt i ei parallell verd. Eller vi legg eit filter på omverda, fargelegg eit ansikt med musikken, vekkjer fantasiar om desse menneska til live. Med FAKE lagar Patrix, Wendling og Ævestaden ei bru mellom desse to parallelle universa.
Når vi kjem ned til Akerselva fortel Suzanne Åfjord om historia til bygga som ligg der, om Oslos «Ny York» og murtvangen. Aktørane opna opp byen for oss, fargela den med forteljingar, historie.
Ein av dei mest givande dimensjonane som publikummar er å røre seg rundt i forhold til dei andre og skodespelarane, slik som Patrix rører seg mellom oss. Somme tider observerer vi frå utsida, litt på avstand, og andre tider er Patrix tett inn på oss.
Vandreførestillinga endar opp nede ved elva, der Levina Storåkern syng forsiktig intimt inn i øyret vårt, sjølv om ho er på avstand. Denne intimiteten er kanskje ekstra sterkt å oppleve etter åra med pandemi. Patrix riv oss ut av det og inn i røynda igjen – vi er HER. Og med sin enorme karisma og uredde haldning, så rører han iallfall meg innerst inne.
Tilbake på Riksscenen blir vi ført ned i kjellaren der det skal vere forteljarkafé med Hilde Johanne Aafoss, Ann-Elin Lium, Andreas Ljones og Martin Myhr. Fortellerkafé Norge: Innlandet er først ut i ein serie med kveldar.
Eg tar med meg spørsmåla om sanning frå Fake inn på forteljarkafeen. For kven veit om dette er sant? Desse forteljingane som blir fortalt – anten det er Hilde Johanne Aafoss som fortel om Olav den Heilage si ferd gjennom innlandet, Andreas Ljones om sin barndomshelt Fel-Jakup eller om då Martin Myhr som gutunge såg sine to arbeidsleiarar sovne stupfulle i sola: Kven veit om dei er sanne?
Og det er nettopp det som er så vakkert med desse forteljingane. Vi trur på dei. Det er forteljingar som byggjer verda. Dette vart ei eksistensiell aha-oppleving for meg, og i tida etter festivalen har eg gått rundt og leita etter forteljingane i min kvardag. Neste gong kan du heller fortelje om opplevingane dine, heller enn å berre legge ut eit bilete på instagram – i story.
Som Patrix sa heilt i starten av kvelden – «today, the beauty is in your ears».
Eg såg for meg benken Ann-Elin Lium sat på då ho gjekk pilegrim. Eg såg levande for meg lunsjplassen til tømmerhoggarane og den store arbeidsleiaren. Forteljarane teikna i sterke fargar, og kven veit – kanskje ein dag vil eg fortelje om det som om det var eg som opplevde det. Kva er sant?
Neste gong kan du heller fortelje om opplevingane dine, heller enn å berre legge ut eit bilete på instagram.
Men eg har nokre innvendingar som handlar om innpakkinga. Det eine er lokalet. Riksscenen er eit høgteknisk hus, og har potensiale for magiske framsyningar. Men dette er òg ei avgrensing. Den svarte boksen i kjellaren blir tung å vere i på eit slikt arrangement. Tenk kor mykje meir levande om dette hadde gått føre seg på ein faktisk uformell kafé eller bar – det er flust av dei rett rundt hjørnet!
Det andre eg har problem med er namnet: Fortellerkafé Norge: Innlandet – beklagar, men dette luktar fylkeshus. Det er rett og slett ikkje så lett å invitere med uinnvigde inn i dette med eit så grått namn.
Dette er veldig synd! For då eg gjekk ut frå Riksscenen, ville eg ha meir! Eg ville ha meir forteljingar, eg ville at alle eg kjende skulle kome å oppleve denne kunstforma. For då eg gjekk forbi statuen på Schous plass, så såg eg Peer Gynts Solveig, eg såg koret og eg såg ei scene som Abbi Patrix hadde teikna i minnet mitt. Forteljingane gjorde byen levande – det vakre er i øyra.