Ukshøvd’n: Frå bruksmusikk til subkultur

Hardingfelespelaren Ola G. Okshovd (1872–1960) var, saman med Olav Moe og Ivar Ringestad, mellom dei leiande spelemennene i sin generasjon frå Valdres. Dei har for ettertida sett djupe spor etter seg i felespelet både i Valdres og vidare utover. For hardingfeleentusiastar er ikkje Okshovd noko ukjent namn, men her får han, for første gong, ein omfattande biografi.

Biografiar kan skrivast og utformast på så mange måtar, og det finst òg ei rekke arbeid – først og fremst innanfor litteraturvitskapen – der sjølve biografiskrivinga vert problematisert. Eit hovudperspektiv i den litteraturen er at biografien fortel minst like mykje om biografen (forfattaren) som den biograferte (den som vert omtala). Ei bok vert alltid skapt og lesen innanfor særskilde miljø, og ho vil alltid gjera skrift- og lesekulturen synleg, uavhengig av forfattaren sine intensjonar.

Meir om dette seinare – først skal dette omfattande arbeidet presenterast.

Boka er prega av eit sterkt medvit om at musikken alltid finst i ein samfunnsmessig samanheng. Samtidig vender store delar av teksten seg først og fremst til kjennarar av slåttespel og spelemannskultur. Av og til tek detaljane overhand, og for ein meir utanforståande lesar kan det fortona seg som oppramsande. Men i det store og heile balanserer Karsrud det som er til hugnad for folkemusikknerdane, med det som er av interesse for meir allment kulturinteresserte lesarar. Språkføringa gjer innhaldet lett tilgjengeleg, samstundes som det har solid fagleg tyngde.

Eit anna viktig element i boka er dei mange «rispene» (gjerne henta frå lokalsoge/folklore og skrivne av andre forfattarar), som er visuelt framstilte i eigne «boksar». Desse gjev koloritt til framstillinga, og inneber ein – ofte humoristisk – kontrast til Karsrud si saklege framstilling. Kva som er sanning, fantasi eller sladder i desse stubbane, let Karsrud stå ukommentert, og det meiner eg styrkjer boka som heilskap. Slike skrøner er, meir eller mindre framleis, ein del av den munnlege kulturen rundt folkemusikken, og nettopp uvissa rundt innhaldet gjer, på godt og vondt, den språklege kulturen rikare.

Dei 200 illustrasjonane er òg ei viktig side ved boka. Det meste er fotografi, men det finst òg ein del teikningar og avisutklipp. Plasseringa av fotografi og andre visuelle detaljar er ikkje tilfeldige og gjev boka eit godt heilskapsinntrykk. Ta:lik sin faste grafiske formgjevar Eva Karlsson har sett sitt preg på katalogen til selskapet. Denne gongen har ho på meisterleg vis kombinert moderne, nøktern design med diskré historiske detaljar, som element frå rosemåling og andre typar kunsthandverk.

Boka er utstyrt med eit omfattande noteapparat, som stort sett er konsekvent gjennomført. Litteraturlista er òg omfattande, og det meste omhandlar folkemusikk eller historiske tilhøve. Litt underleg er fråværet av Håkon Asheim si hovudoppgåve om Olav Moe frå 1995, men det er eit stort kjeldemateriale som ligg til grunn for boka.

Karsrud nyttar heller ikkje perspektiv frå si eiga masteroppgåve i norskdidaktikk frå 2014, ein kritisk diskursanalyse av læreplanane i skulen (i alle fall ikkje direkte). Det kunne ha vore interessant å vita kvar Karsrud vil plassera sitt eige biografiske prosjekt diskursivt – i systemet av ytringar som utgjer biografisjangeren. Biografen er ingen nøytral kunnskapsprodusent, men målber nokre verdiar både gjennom utvalet av omtala element, og – ikkje minst – korleis desse vert framstilte språkleg.

Dette tyder ikkje at eg heller hadde ynskt meg ei akademisk avhandling om Okshovd og valdresmusikken. Det er berre ei påpeiking av at Karsrud (som dessutan er spelemann) har store kunnskapar på fleire faglege område, og har den språklege kompetansen som skal til for å gjera fagleg komplisert stoff tilgjengeleg for lesarane.